Myśląc o kosmetykach, które towarzyszą nam w codziennym życiu jako produkty pomagające w utrzymywaniu higieny osobistej warto pochylić się nad aspektem wymagań dotyczących jakości warunków produkcyjnych, na które składają się zarówno reżimy sanitarno-higieniczne, jak i cały szereg zasad zwanych dobrymi praktykami produkcyjnymi, podyktowanymi normą ISO 22716:2007.
Oprócz poszukiwań ciekawych, pożytecznych i innowacyjnych projektów, branża kosmetyczna stawia sobie za cel zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikom produktów kosmetycznych. Podmioty, które wprowadzają produkty do obrotu w pełni ponoszą za to odpowiedzialność. Dlatego też kosmetyki opuszczające halę produkcyjną muszą spełniać określone kryteria pod kątem składu, a także czystości mikrobiologicznej. Zagadnienie to regulują związane z w/w obszarem akty legislacyjne – przede wszystkim najobszerniejszy na świecie zbiór praw obejmujący zasady: bezpieczeństwa, sposobu wytwarzania i wprowadzania na rynek kosmetyków czyli Rozporządzenie Komisji i Rady EU 1223/2009, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20.12.2002 i norma PN-EN ISO 17516:2014 określająca limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych.
Aby zapewnić konsumentowi bezpieczeństwo oraz zgodność produktu z wytycznymi ustawodawstwa, niezbędne jest stosowanie odpowiednich środków i technik produkcyjnych zapewniających jak najwyższe standardy higieny zarówno w przestrzeni produkcyjnej, jak i magazynowej.
W celu dodatkowego zabezpieczenia pod kątem stabilności mikrobiologicznej mas kosmetycznych producenci kosmetyków zmuszeni są do stosowania substancji konserwujących, dzięki którym produkty chronione są przed ryzykiem zakażeń na etapie użytkowania lub przechowywania.
Warto wiedzieć, że niektóre kosmetyki nie są podatne na rozwój drobnoustrojów. Grupę produktów o niskim ryzyku mikrobiologicznym przywołuje norma PN-EN ISO 29621:2011 i zaliczamy do nich:
– Produkty, zawierające ≥ 20 % etanolu np. wyroby perfumeryjne, dezodorujące, antyperspiracyjne
– Produkty o niskim pH ≤ 3,0 np. peelingi na bazie kwasów AHA, BHA
– Produkty o pH ≥ 10,0 np. niektóre produkty do włosów
– Produkty o niskiej aktywności wody i wysokiej temperaturze procesu np. pomadki ochronne, szminki, antyperspiranty w sztyfcie, pudry
– Produkty oparte na rozpuszczalnikach organicznych np. lakiery do paznokci
– Produkty utleniające np. farby do włosów
– Produkty zawierające min. 25% hydroksychlorku glinu – antyperspiranty
Pomimo, że produkty niskiego ryzyka mikrobiologicznego nie są narażone na zakażenia, to w procesie ich wytwarzania obowiązują podobne reguły podyktowane dobrymi praktykami produkcyjnymi. Wytwórca jest zobowiązany stworzyć takie warunki w środowisku produkcyjnym, aby uniknąć kontaminacji masy czy też opakowań i zapewnić jakość wyrobu zgodną z oczekiwaniami.
Fundamentalną czynnością związaną z higieną produkcji jest proces mycia i dezynfekcji linii technologicznych. Ustalanie metodyki mycia powinno być dobrane indywidualnie z uwzględnieniem specyfiki zanieczyszczeń, cech fizyko-chemicznych, interakcji z substancjami myjącymi itp.
Dzięki optymalizacji procesu mycia można uzyskać bardzo wysoką skuteczność. Znane są cztery podstawowe techniki czyszczenia instalacji przemysłowej. Zaliczają się do nich: CIP, COP, czyszczenie ręczne, czyszczenie zanurzeniowe.
(Cleaning in Place) – czyszczenie na miejscu, odnosi się do procesu czyszczenia instalacji produkcyjnych i przewodów rurowych. Instalacja jest czyszczona – bez wcześniejszego demontażu – w procesie kołowym lub ciągłym. Często stosowane są tu myjki wysokociśnieniowe.
Zazwyczaj czyszczenie CIP wymaga wykonania następujących czynności:
– Wstępne przepłukanie wodą w celu usunięcia większych zanieczyszczeń,
– Przepłukanie instalacji środkiem czyszczącym (najczęściej są to odpowiednio dobrane związki powierzchniowo czynne o odczynie zasadowym lub kwaśnym w zależności od specyfiki i składu chemicznego usuwanych zanieczyszczeń).
– Płukanie wodą w celu wypłukania środka czyszczącego,
– Opcjonalnie: dezynfekcja, np. poprzez dezynfekcję stałą: po zakończeniu produkcji np. w weekend, instalacja jest napełniana środkiem dezynfekującym.
(Cleaning out of Place) – czyszczenie poza miejscem – elementy wchodzące w skład linii technologicznych lub transportowych usuwa się z obszaru operacyjnego i przekazuje do wyznaczonego punktu, w którym odbywa się właściwy proces czyszczenia. Ten sposób wymaga demontażu urządzeń, umycia odpowiednich części w centralnej myjni za pomocą zautomatyzowanego systemu i sprawdzenia skuteczności mycia przy ponownym montażu.
Mycie ręczne to powszechna praktyka w branży kosmetycznej, farmaceutycznej i biofarmaceutycznej. W tej metodzie znajdują zastosowanie różnego rodzaju narzędzia pomocnicze typu skrobaki, szczotki itp. Wykorzystuje się ją do usuwania zanieczyszczeń, których nie można usunąć za pomocą mycia mechanicznego. Jest to najtańsza i najbardziej rozpowszechniona metoda czyszczenia linii. Czyszczenie ręczne jest często również uzależnione od stężenia roztworu detergentu oraz od temperatury płynu myjącego. Do wad czyszczenia ręcznego linii należy m.in. to iż nie jest ono możliwe do zastosowania w przypadku zbiorników zamkniętych, ponadto jest to metoda bardzo powolna. W celu zapewnienia skuteczności czyszczenia ręcznego konieczne jest przeprowadzanie walidacji metody oraz organizowanie szkoleń w tym zakresie.
Jest to rodzaj czyszczenia, w którym czyszczone części są umieszczane w roztworach czyszczących w taki sposób, aby wszystkie jej powierzchnie miały kontakt ze środkiem czyszczącym.Mycie zanurzeniowe jest preferowane w przypadku elementów, które wymagają długiego czasu namaczania ze względu na rodzaj usuwanego zanieczyszczenia lub kształt czyszczonych części. Jest to najskuteczniejsza metoda, nawet jeśli nie najszybsza, może być stosowana z dowolnym rodzajem środka czyszczącego w dowolnym procesie w szerokim zakresie temperatury. Ten typ czyszczenia może być przenośny lub stacjonarny może być połączony z systemami sterującymi również z systemem CIP lub wspierany techniką ultradźwiękową. Jest to zdaje się jedno z droższych rozwiązań.
Niezależnie od zastosowanej techniki płukanie powierzchni mytej jest etapem kończącym proces mycia. Niezwykle ważne jest, żeby usunąć wszelkie pozostałości środków myjących oraz rozpuszczonych zanieczyszczeń, aby wyeliminować ryzyko interakcji z preparatami przeznaczonymi do dezynfekcji. Sprawdzoną techniką podczas wypłukiwania pozostałości jest stosowanie mniejszych porcji wody, przez kilkukrotne powtarzanie cykli. Daje to dużo lepsze efekty niż płukanie jednorazowe dużą ilością wody. Wymagania co do jakości wody wykorzystywanej do płukania, są podobne jak w przypadku wody pitnej. Zaleca się aby do płukania stosować wodę spełniającą kryteria jakościowe wody stosowanej w procesie produkcyjnym przynajmniej w końcowej fazie płukania. Woda musi mieć określoną i kontrolowaną czystość mikrobiologiczną zgodną z ustalonymi wymaganiami.
Proces mycia linii technologicznych w przemyśle kosmetycznym stanowi fundamentalny element podyktowany prawem, które nakazuje stosowanie tzw. dobrych praktyk produkcji (GMP). Jest podstawowym warunkiem w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa produktu, czystości i uzyskiwania parametrów jakościowych zgodnych z dokumentacją techniczną. Zapewnienie czystości i minimalizowanie ryzyka zanieczyszczeń mikrobiologicznych kosmetyków jest priorytetem dla producentów kosmetyków. Dobrze wdrożony i przestrzegany program sanitarny, to pakiet korzyści ale przede wszystkim bezpieczeństwo i dbałość o konsumenta.