Mało który surowiec pochodzenia roślinnego jest tak kontrowersyjny, a przy tym tak wszechstronny jak olej palmowy. Według WWF (World Wide Fund for Nature, Światowy Fundusz na rzecz Przyrody), jest to najczęściej stosowany olej roślinny na świecie i znajduje się w niemalże połowie produktów, które znajdziemy w supermarketach, od detergentów po lody.
Olej palmowy jest olejem jadalnym, tłuszczem. Generalnie, mimo negatywnych skojarzeń związanych z samym terminem „tłuszcz”, dla zrównoważonej diety jest on składnikiem niezbędnym. Wszystkie tłuszcze składają się głownie z kwasów tłuszczowych, spośród których rozróżnia się kwasy tłuszczowe nasycone, jednonienasycone oraz wielonienasycone. Tymi najbardziej cenionymi są tłuszcze nienasycone, które według przeprowadzonych badań przynoszą wielokierunkowe korzyści zdrowotne. Jak to wygląda w przypadku oleju palmowego? Składa się on w około 50% z kwasów tłuszczowych nasyconych, dla porównania olej rzepakowy zawiera ich tylko około 7%. Ta wysoka zawartość tych kwasów, sprawia, że nadmierne spożycie oleju palmowego może przyczyniać się do wzrostu poziomu cholesterolu, otyłości i zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Z dobrych stron surowy olej palmowy jest najbogatszym naturalnym źródłem karotenoidów, jednym z najbogatszych źródeł witaminy E oraz jako tłuszcz dobrym nośnikiem dla witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K. Niestety surowy olej palmowy nie występuję w żywności dostępnej na rynku. Do celów spożywczych poddawany jest on procesowi rafinacji, po czym może ulegać dalszym modyfikacjom. Wytwarza się dwa rodzaje oleju: surowy olej palmowy (CPO) – przez wyciskanie miąższu owocu) oraz olej z ziaren palmowych (PKO) – poprzez zmiażdżenie jądra w środku owocu. Te dwa oleje mają inny wygląd, a co więcej bardzo różne składy kwasów tłuszczowych, co oznacza, że są wykorzystywane do różnych dalszych zastosowań w wielu sektorach przemysłu. Olej palmowy ma przewagę nad innymi olejami. Charakteryzuje się najwyższymi plonami spośród wszystkich roślin oleistych, jest tani, a co najważniejsze daje znacznie więcej tłuszczu w przeliczeniu na hektar upraw niż inne gatunki (w porównaniu np. do soi można z niego uzyskać dziesięć razy więcej oleju!). Owoce palmy olejowej są dostępne przez cały rok i od ponad 7000 lat służą jako półdzikie źródło pożywienia w tradycyjnych społeczeństwach. Palma olejowa jest stosunkowo nową uprawą, która zyskała światowe znaczenie dopiero pod koniec XX wieku, z niemal liniowym wzrostem od 1990 roku.
Patrząc na skład oleju palmowego, nie można uznać go za coś złego. Problemem są względy społeczne i środowiskowe jego przemysłu. Olej palmowy pozyskiwany jest z olejowca gwinejskiego (Elaeis guineensis), którego najwięcej plantacji jest w Azji Południowo-Wschodniej. Indonezja i Malezja to jego dwaj najwięksi producenci. Palmy olejowe rosną tylko w klimacie tropikalnym, aby zrobić dla nich miejsce duże obszary lasów deszczowych są wycinane. Zbieranie i przetwarzanie kolczastych kiści błyszczących owoców palmy olejowej wiąże się z masową emisją gazów cieplarnianych, a łamanie praw pracowniczych i praw człowieka na plantacjach nie jest niczym niezwykłym. Poza tym wraz z utratą lasów deszczowych następuje utrata siedlisk dla rodzimych zwierząt, w tym zagrożonych wyginięciem orangutanów z Borneo.
Ciekawostka
Dla utworzenia nowych plantacji palm olejowych w południowo – wschodniej Azji co godzinę niszczy się tereny leśne, których wielkość to około 300 boisk piłkarskich!
Tylko około 2% światowej produkcji oleju palmowego trafia do produktów kosmetycznych, a 3% jest wykorzystywane do domowych środków czystości i produktów higieny osobistej. Jednak te statystyki staną się mniej imponujące, gdy wspomnę, że 70% produktów kosmetycznych zawiera jedną lub więcej pochodnych oleju palmowego, w których pełnią funkcje środków powierzchniowo czynnych i emulgatorów. Dotyczy to zarówno kosmetyków naturalnych jak i organicznych. Dynamicznie rozwijająca się branża, stały popyt na olej palmowy spowodowały, że wiele firm kosmetycznych głęboko przekonanych o wadze problemu zaczęła wykuwać nową przyszłość dla oleju palmowego. W 2004 roku powstała inicjatywa R S P O (Roundtable on Sustainable Palm Oil, Okrągły Stół Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego). Jej celem było opracowanie nowych rozwiązań dla zrównoważonych zbiorów oleju palmowego i zapobieganie niszczenia lasów deszczowych, zwłaszcza w Indonezji i Malezji. RSPO stworzyło dwa systemy certyfikacji. Jednym z nich jest zapewnienie, że olej palmowy jest produkowany w sposób zrównoważony, co nazywa się „certyfikacją producenta/hodowcy” lub „certyfikacją zasad i kryteriów”. Drugim jest zapewnienie integralności handlu zrównoważonym olejem palmowym, tj. że olej palmowy sprzedawany jako zrównoważony olej palmowy rzeczywiście został wyprodukowany przez certyfikowane plantacje. Najpopularniejszym modelem stosowanym przez firmy jest mass balance, w którym w kupowanych surowcach i produktach udział certyfikowanego oleju palmowego wyprodukowanego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju jest co najmniej tak wysoki, jak udział w wytwarzanych produktach. Za pomocą narzędzia: WWF Palm Oil Scorecard można sprawdzić na jakim poziomie firmy, w skali globalnej użytkują certyfikowany olej palmowy.
Bojkot oleju palmowego rodzi pytanie, jakie są lub mogłyby być jego alternatywy. Olej rzepakowy, olej słonecznikowy, olej sojowy oraz olej kokosowy to główni kandydaci, jednak tylko teoretycznie. Oprócz różnic we właściwościach fizykochemicznych (np. punkt dymienia czy topnienia) wspomniane oleje przegrywają na polu efektywności produkcji, wymagają znacznie większej powierzchni pod uprawy. Okazuje się więc, że rezygnacja z oleju palmowego i przejście na inne składniki nie rozwiązałaby problemu, a najlepszą jego alternatywą jest zrównoważony olej palmowy.